اجتماعی

در نهایت زهراى اطهر علیهاالسلام پس از تحمل مصائب و محنت‎ها و بى‏وفایی‎هاى بسیار،

در اثر بیمارى و تألمى كه از ضربات دشمنان بر بدن مباركشان حاصل شده بود

 به شهادت رسیدند و به دیار حق و ملاقات با پدر شتافتند.(1)

پس از آن بر طبق وصیت آن حضرت جسد شریفشان شبانه غسل داده و كفن شد(2)

 و آنگاه غریبانه به خاك سپرده شد، بدون این كه كسى از محل دفن آگاهى یابد.

از واقدى نقل شده:

 «انّ فاطِمَةَ لَمّا حَضَرَتْها الوَفاةُ أَوصَتْ عَلیّا أنْ لایُصَلِّی عَلَیْها أَبُوبَكْرٍ وَ عُمَرُ فَعمِلَ بِوَصِیَّتِها(3)؛

 هنگامى كه فاطمه علیهاالسلام در بستر شهادت بود،

 به على علیه‏السلام وصیت فرمود كه خلیفه اول و دوم بر جنازه‏اش نماز نگزارند

 و امیرمؤمنان هم به وصیت ایشان عمل نمود.»

در روز بعد وقتى این خبر به آن دو رسید، به سرعت خودشان را به بقیع رساندند

 و وقتى نتوانستند قبر را پیدا كنند، خلیفه دوم به امیرمؤمنان علیه‏السلام گفت:

 به خدا قسم قبر او را پیدا كرده و نبش خواهیم كرد و بر بدن او نماز خواهیم گذاشت.

 آن حضرت با چهره‏اى غضبناك فرمود:

«یَا ابْنَ السَّوْداءِ أَمّا حَقّی فَقَدْ تَرَكْتُهُ مَخافَةَ أَنْ یَرْتَدَّ النّاسُ عَنْ دِیْنِهِمْ، أَمّا قَبْرُ فاطِمَةَ فَوَ الَّذی

 نَفْسُ عَلِىٍّ بِیَدِهِ لَئِنْ رُمْتَ وَ أَصْحابُكَ شَیْئا مِنْ ذلكَ لاَسْقِیَنَّ الأَرْضَ مِنْ دِمائِكُمْ؛

اى فرزند سوداء (زن سیاه‏رو)! از حق خودم (خلافت) گذشتم

تا مبادا مردم از دینشان خارج شوند،

امّا در مورد قبر فاطمه علیهاالسلام، نه.

قسم به كسى كه جان على در دست اوست

اگر تو و یارانت قصد چنین كارى داشته باشید،

 هر آینه زمین را از خون‎هاى شما سیراب خواهم كرد.»

در این هنگام خلیفه اول قسم یاد كرد كه چنین كارى انجام ندهد

و سپس آنجا را ترك كردند و مردم متفرق شدند.(4)

آرى فاطمه علیهاالسلام از میان شعله‏هاى ظلم و نامهربانى رهایى یافت،

 اما على علیه‏السلام و یتیمان فاطمه علیهاالسلام غریب و تنهاتر از گذشته

راه سخت و دشوارى را در پیش رو داشتند.

 با شهادت آن بانوى بزرگ امیرمؤمنان

شریك روزهاى تلخ و پر درد زندگى خویش را از دست داد

و زندگى براى او دشوارتر گردید. در این هنگام بود كه این شعر را انشاء نمود:

نَفْسی عَلى زَفَراتِها مَحْبُوسَةٌ                     یا لَیْتَها خَرَجَتْ مَعَ الزَّفَراتِ 

لاخَیْرَ بَعْدَكِ فِی الحَیاةِ و إنَّما                        أبْكی مَخافَةَ أَنْ تَطُولَ حَیاتی 

«جان من در بین نَفَس‎هایش حبس شده، اى كاش جانم به همراه آنها [از بدنم] خارج مى‏شد.

 بعد از تو هیچ خیرى در زندگى [دنیا] وجود ندارد و من در حالى گریه مى‏كنم

كه مى‏ترسم [بعد از تو] عمرم طولانى شود.»(5)

اى كاش مى‏آمد ز تن من جان من برون                     همراه ناله‏هاى اسف خیز زار من 

از سوز دل بنالم و ترسم كه از قضا                            گردد دراز زندگى رنج‎بار من 

امیرمؤمنان علیه‏السلام هنگام دفن زهراى مرضیّه

 در حالى كه با فاطمه علیهاالسلام وداع مى‏نمود، وداع با پیامبر را به یاد آورد

 و به پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله چنین گفت:

«قَلَّ یا رَسُولَ الله‏ِ عن صَفِیَّتِكَ صَبْرى وَ رَقَّ عَنْها تَجَلُّدی... فلَقَدِ استُرْجِعَتِ الوَدیعَةُ

و أُخِذَتِ الرَّهینَةُ، أَمّا حُزْنی فَسَرْمَدٌ و أمّا لیلی فَمُسَهَّدٌ إلى أَنْ یَخْتارَ الله

‏ُ لی دارَكَ الّتی أَنْتَ بِها مُقیمٌ وَ سَتُنَبِّئُكَ ابْنَتُكَ بتَضافُرِ أُمّتِكَ عَلى هَضْمِها،

فأحفِها السُّؤالَ وَاستَخْبِرْهَا الْحالَ، هذا و لم یَطُلِ العَهْدُ و لَمْ یَخْلُ مِنْكَ الذِّكْرُ(6)؛

اى پیامبر خدا! از فراق دختر برگزیده‏ات صبرم كم شده و طاقتم از دست رفته است...

امانت باز گردانده شد و آنچه در دست من بود گرفته شد،

 اما اندوهم همیشگى است و شب‎هایم همراه بیدارى،

 تا آن دم كه خداوند سر منزل تو را كه در آن اقامت گزیده‏اى برایم انتخاب كند.

 به زودى دخترت تو را آگاه خواهد ساخت

كه امّتت در ستم كردن به وى اجتماع كرده بودند،

 سرگذشت وى را از او بپرس و چگونگى حال را از وى خبر گیر،

وضع این چنین است در حالى كه هنوز فاصله‏اى از زمان حیات تو نگذشته

و یادت فراموش نگردیده است.»

با وجود این كه حضرت فاطمه علیهاالسلام دختر رسول خدا بود

و تصوّر مى‏شود كه در زندگى از رفاه نسبى برخوردار بوده،

 ولى بر خلاف تصور، آن بانوى صبور در زندگى با فقر و تنگدستى مواجه بود

 و دوران سختى را مى‏گذراند؛

 به حدّى كه ابن سعد از مورخین اهل سنّت

از قول على علیه‏السلام نقل مى‏كند كه:

«لَقَدْ تَزَوَّجْتُ فاطِمَةَ وَ مالی وَ لَها فِراشٌ غیرُ جِلْدِ كَبْشٍ ننامُ

عَلَیْهِ بِاللَّیْلِ و نَعْلَفُ عَلَیْهِ النّاضِحَ بِالنَّهارِ و مالی وَ لَها خادِمٌ غَیْرُها(1)؛

همانا با فاطمه ازدواج كردم در حالى كه براى من و او هیچ فرشى نبود مگر پوست گوسفندى كه شب بر روى آن مى‏خوابیدیم و در روز به شتر آبكش خود بر روى آن علوفه مى‏دادیم و به جز این شتر خدمتگزارى نداشتیم.»

همچنین اسكافى از علماى معتزلى مذهب اهل سنّت مى‏نویسد:

روزى حضرت على علیه‏السلام از فاطمه پرسید:

 آیا طعامى در خانه هست؟

 فاطمه علیهاالسلام پاسخ داد:

 نه به خدا سوگند سه روز است كه براى خود و فرزندانمان

 حسن و حسین چیزى نداریم.

على علیه‏السلام فرمود:

پس چرا به من خبر ندادى.

ایشان فرمودند:

«إنّی لاَءَسْتَحْیى مِنْ رَبّی أَنْ أُكَلِّفكَ ما لاتَقْدِرُ عَلَیْهِ؛

من از خدایم شرم مى‏كنم از تو چیزى بخواهم

 كه توانایى آماده كردن آن را نداشته باشى.»

در این هنگام على علیه‏السلام از خانه بیرون آمد

و دینارى قرض گرفت. در میان راه مقداد را دید

كه از شدت گرما آستین خود را بر روى سرش گذاشته بود،

حضرت فرمود: «ما أَخْرَجَكَ فی هِذهِ الْحال و أَراكَ كَالْحیرانِ؛

 چه چیزى در این حال (هواى گرم) تو را [از خانه] خارج نموده

و اكنون تو را حیران و سرگردان مى‏بینم.»

 مقداد گفت: مرا معذور بدار و از من چیزى نپرس،

ولى با اصرار آن حضرت گفت:

همانا دیدم كه فرزندانم از شدّت گرسنگى گریه و زارى مى‏كنند

 و من نتوانستم گریه آنها را تحمّل كنم.

در این هنگام امیرمؤمنان على علیه‏السلام

آن دینار را به مقداد داد و سپس به طرف مسجد آمد

 و بعد از این كه رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله از نماز فارغ شد

ماجرا را براى ایشان تعریف نمود

و به همراه ایشان به سوى فاطمه علیهاالسلام آمدند.

هنگامى كه رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله وارد خانه شد فرمود:

«هاتی ما عِنْدَكِ یا فاطِمَةُ، قال علیه‏السلام:

فأَخْرَجَتْ الینا مائدةً عَلَیْها طَعامٌ طَیِّبٌ لَمْ أَرَ أَحْسَنَ مِنْهُ لَوْنا ولا أطْیَبَ رِیْحا؛

اى فاطمه آنچه را كه نزد توست بیاور.

على علیه‏السلام مى‏فرماید:

فاطمه برایمان سفره‏اى گسترد كه در آن طعامى پاكیزه و طاهر بود

كه تاكنون غذایى به خوش‎رنگى و خوشبویى آن ندیده بودم.

در این موقع پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله به على علیه‏السلام فرمود:

 «هذا رِزْقٌ مِنَ الله‏ِ بَدَلُ دِینارِكَ(2)؛

 این رزقى است از طرف پروردگار، عوض دینارى كه بخشیدى.»